Waarom ervaren leiders zich keer op keer stukbijten op Ajax
Met het gedwongen vertrek van president-commissaris Pier Eringa is de zoveelste ervaren bestuurder voortijdig vertrokken bij Ajax. Hoe kan het toch dat leiders met een goede staat van dienst vaak roemloos aftreden bij de Amsterdamse club? Leiderschapsexpert Franka Rolvink Couzy schetst 4 redenen.
Eringa zag zijn val zelf niet eens aankomen. Twee dagen voor zijn vertrek had hij nog vol vertrouwen tegen het FD gezegd dat hij ‘juist in een crisis’ zou aanblijven. De bestuursraad van Ajax dacht daar echter anders over. De voormalig ProRail-voorman, met ruime ervaring in de ziekenhuiswereld, had wel vaker met moeilijke dossiers te maken gehad. Bij Ajax wist hij het desondanks geen half jaar vol te houden.
Eringa weg, en zo zijn er meer ervaren bestuurders die de Arena roemloos hebben verlaten. Denk aan Rik van den Boog, Henri van der Aat en Maarten Fontein. Deze voormalig directeuren hadden ook jarenlang op topniveau gewerkt binnen een andere sport of het bedrijfsleven, maar bij Ajax moesten ze voor de eindstreep vertrekken. Waarom is het toch zo lastig om aan te blijven, zelfs voor managers met zoveel ervaring?
Toegegeven, elk vertrek heeft zijn eigen dynamiek, maar dat is niet het enige. Wie werkt bij een voetbalclub als Ajax, met internationale ambities en een ruime achterban, treft een omgeving die anders is dan in het bedrijfsleven. Daarin kan menig leider zich flink verslikken. Vier factoren om rekening mee te houden.
1. Supporters zijn emotioneel betrokken, en de bestuurders zelf ook
Ajax heeft veel fans; dat zijn de bestuurders, directeuren en de rvc-leden zelf ook. Wie bij Ajax gaat werken, heeft mogelijk als klein kind de club al gevolgd. Opeens rondlopen op die magische velden, tussen idolen, doet iets met een mens. Sommigen werken samen met oud-coryfeeën, waarvoor ze ontzag hebben. Die personen tegenspreken is lastig, vooral als je zelf minder kennis hebt van voetbal.
Dan is er nog zoiets als het ‘Ajax-dna’. Als je geen verleden hebt bij Ajax of uit de voetballerij komt, dan word je direct met argusogen bekeken door andere fans. Dat maakt de connectie met de achterban lastig. Zij hebben namelijk meer vertrouwen in mensen die wel een Ajax-dna hebben, zoals het huidige rvc-lid Cees van Oevelen. In het bedrijfsleven wordt vers bloed juist aangemoedigd.
Daarbij komt dat de achterban voor een deel uit een harde kern bestaat, de F-Side, die ook al generaties meegaat. Zij mengt zich geregeld nietsontziend in de discussie over bestuurders. Zo zetten zij een week geleden op Instagram een lijst met daarop vijf namen van kopstukken die zij liever vandaag dan morgen zouden zien vertrekken. Eringa stond ook op die lijst. Net als interim-directeur Jan van Halst, die ook zijn vertrek als rvc-lid heeft aangekondigd.
Bij andere crisis gebeurde hetzelfde. Zoals in 2007, toen driehonderd fans symbolisch de ontslagbrief van de voorzitter en de directeur aanboden. Ook toen kregen de fans hun zin.
In het bedrijfsleven gebeurt het zelden dat de klanten om het ontslag van de bestuurder vragen. Als het al gebeurt, dan zijn het omwonenden, die overlast ervaren bijvoorbeeld, of als er sprake is van exorbitante beloningen voor de top terwijl de prijzen stijgen. Eigenlijk alleen als het mensen persoonlijk raakt.
In het voetbal, en zeker bij een club als Ajax, zijn de fans altijd emotioneel betrokken. Daarmee moet je als leider om kunnen gaan. Onderzoekers van de School of Sport aan de Britse Lougborough University, wijzen om die reden in hun literatuur review Supporters and football governance, from customers to stakeholders op het belang van supporters governance. Juist om hen een stem te geven, zonder dat het grimmig wordt.
2. Het team aan de top is overwegend masculien en fouten maken kan niet
De best presterende teams binnen organisaties zijn cognitief divers en veilig, blijkt uit onderzoek onder 150 teams door onder meer David Lewis van de Londen Business School. Teamleden die deze twee vaardigheden bezitten staan namelijk open voor nieuwe inzichten en steunen elkaar als er fouten worden gemaakt. Daardoor zijn ze in staat complexe problemen op te lossen, schrijft Lewis met collega-onderzoeker Alison Reynolds in het Harvard Business Review-artikel The Two Traits of the Best Problem-Solving Teams.
Hoe anders is dit bij de Amsterdamse voetbalclub. De top is overwegend masculien, diversiteit is minimaal, en misstappen worden niet zelden direct bestraft met een ontslag of een naam op een ontslaglijst. Daarbij komt dat er regelmatig naar de media wordt gelekt over elkaar en over elkaars besluiten, waaruit kan worden opgemaakt dat men elkaar ook niet steunt. Die continue dreiging uit de eigen gelederen geeft een onveilig gevoel.
3. Er is geen leider en tegelijk voelt iedereen zich een leider
Ajax heeft al een tijd geen vaste algemeen directeur, de voorzitter van de raad van commissarissen is net ontslagen en ook de technische directeur is weg. En toch heeft de club te maken met diverse leiders. Zo is er de bestuursraad (met 73 procent van de aandelen een bepalende factor), de F-Side die officieus meebepaalt, de coach, de aanvoerder in het veld. In alle geledingen voelt iemand zich wel de leider, maar tegelijkertijd is er geen leider.
Dit was ook zo toen er wel een algemeen directeur was. De consequentie is dat het ongelooflijk lastig is een doel te stellen en koers te houden. Er is altijd wel iemand niet tevreden. Nu is dat in het bedrijfsleven met medewerkers, aandeelhouders en de nabije omgeving ook zo, alleen ligt het mandaat dan overduidelijk bij de top en de corporate governance is over het algemeen goed geregeld.
Bij Ajax is vaak onduidelijk wie bepaalt. Zo schreef Het Parool onlangs dat naar verluidt de huldiging van het vrouwenteam op het Leidseplein niet is doorgegaan vanwege bezwaren bij de harde kern. Zij zouden niet in de stemming zijn, vanwege de slechte resultaten van het mannenteam. Een besluit daarover zou niet bij de fans, maar bij de directie moeten liggen.
Uit de lessen van voormalig topcoach van Manchester United Alex Ferguson, die professor Anita Elberse van de Harvard Business School heeft gedestilleerd uit een serie interviews, blijkt dat een manager in het voetbal nooit de controle uit handen moet geven. Stel duidelijke grenzen en reageer snel voordat zaken uit de hand lopen, is zijn devies. Ook als het gaat om een samenwerking met (oud-)topvoetballers, waartegen je wellicht opkijkt als bestuurder.
4. Je wordt elke dag in de media besproken en iedereen heeft een mening over je
Over de top in het bedrijfsleven wordt veel geschreven en gesproken in de media. Maar er is geen industrie waar je als bestuurder elke dag in de media wordt besproken en waar bovendien iedereen een mening over je heeft. De druk van buiten op de beslissers bij Ajax is ongekend. Vanwege de emotie die de clubliefde bij mensen losmaakt, maar ook omdat zoveel mensen denken het beter te weten.
Daarbij zijn er nog diverse kampen in de media. In sommige media wordt het gewenste ontslag van de leden in de top vrij bediscussieerd, anderen roepen er zelfs toe op. In een enkel praatprogramma wordt de cfo, met eveneens een mooie loopbaan, seksistisch ‘het mevrouwtje van de Bijenkorf’ genoemd, verwijzend naar haar vorige werkgever.
Niemand houdt ervan bekritiseerd te worden, maar bij de Amsterdamse voetbalclub moet je elke dag kritische opmerkingen over jezelf kunnen doorstaan. Ook als het volslagen onzin is. De voormalige baas van Unilever, Paul Polman, beklaagde zich ooit dat hij als beursgenoteerde onderneming elk kwartaal verantwoording moest afleggen. Bij Ajax moet het bestuur dat naast de kwartaalberichten, dagelijks.
