Dat blijkt uit jaarlijks onderzoek van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en onderzoeksbureau SEO, in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. Bedrijven geven ons land nog maar een mager zesje. Naast personeelstekorten zitten ook overheidsgedraai, regelbrij en krapte op het stroomnet bedrijven dwars.
,,Dit is een vijf voor twaalf melding’’, zegt Henk Volberda, hoogleraar Strategie & Innovatie aan de UvA. ,,We zijn van een 7- naar een zesje gezakt. Dat zie je ook terug in de internationale lijsten. Daarin dalen we naar de staart van de top 10. Als we niks doen, hebben we volgende keer een onvoldoende.’’
Een op de drie bedrijven geeft Nederland nu al een onvoldoende, 4 procent beloont het ondernemersklimaat zelfs met rapportcijfer 2. Het gaat daarbij vooral om bedrijven die internationaal actief zijn en ‘fysieke sectoren’ zoals landbouw, industrie, energie en bouw. Kantoorondernemers zijn over het algemeen minder negatief.
De kwaliteit van leven en de infrastructuur (zowel wegen als digitale netwerken) in Nederland worden het meest gewaardeerd. Dat bleek eerder deze maand ook uit een onderzoek van Mercer, waar Amsterdam hoog scoorde als werkplek, ook omdat lonen hoog zijn vanwege het personeelstekort. ,,Maar de positieve zaken zijn niet doorslaggevend meer voor veel ondernemers’’, zegt Volberda. ,,De negatieve zaken tellen zwaarder. Vooral bij internationale bedrijven.’’
Als opsteker wordt ook de ‘goede kennisinfrastructuur’ geroemd, met universiteiten, hogescholen en onderzoekscentra. Maar juist daarop wil het kabinet nu 200 miljoen bezuinigen. ,,We zijn een kennisintensieve economie. In de techsector en bij bedrijven als ASML, Philips en Adyen is goed opgeleid talent zeer belangrijk. Maar zet dan geen stop op buitenlandse studenten of Engelstalige opleidingen. Die studenten komen juist bij onze bedrijven werken.’’
Vooral vanwege de tekorten aan goedgeschoold personeel wil 44 procent van de bedrijven de komende drie jaar niet in Nederland, maar elders groeien of zelfs activiteiten verplaatsen. Daarbij gaat het vooral om de productie van spullen, maar ook om onderzoeksafdelingen en laboratoria. ,,Daarmee verliest ons land de vooraanstaande positie die dit kabinet juist nastreeft. We hebben een nijpend tekort aan kenniswerkers en arbeidsmigranten.’’
Maar binnen het kabinet liggen arbeidsmigranten juist onder vuur, zowel buitenlandse kenniswerkers (waarvan wordt beweerd dat ze met hoge salarissen kostbare woonruimte wegkapen) als praktisch personeel dat de landbouw, distributie, zorg en horeca overeind houdt.
Volberda: ,,Dat je barrières wilt opwerpen om uitbuiting van praktisch opgeleide arbeidsmigranten in kassen, slachthuizen, distributie en zorg te voorkomen, is terecht. Maar als arbeidsmigratie bot wordt ingeperkt, kunnen de voedselvoorziening, zorg of distributie in gevaar komen. Techbedrijven die geen talent vinden, kunnen nog naar het buitenland. Maar landbouw, distributie of zorg kan je niet verplaatsen.’’
,,Denemarken heeft dit eerder meegemaakt: minder studenten, minder migranten. Dat hebben ze nu teruggedraaid omdat ze een te groot tekort aan arbeidskrachten hebben. We hebben buitenlandse werknemers nodig omdat er te weinig Nederlandse arbeidskrachten zijn.’’
Ook de voorspelbaarheid en stabiliteit van overheidsbeleid leidt volgens het onderzoek tot grote onzekerheid bij bedrijven. ,,Dat zie je terug in wetgeving, negatief sentiment over grote bedrijven en het belastingklimaat’’, zegt Volberda. ,,Bedrijven investeren in de lange termijn en hebben er een hekel aan dat de wetgeving heel vaak verandert en de regeldruk groeit.’’
Volgens ondernemers is regelgeving in Nederland strenger en strakker dan elders. ,,Dat is ook een issue in Europa met het rapport van Draghi, dat we slechter concurreren met de VS en China’’, claimt Volberda. ,,Nederland steekt daar nog eens bovenuit. We zijn zeker niet het enige land met dit soort problemen. Energietekorten, de krappe arbeidsmarkt en gebrekkige regelgeving spelen elders ook. Maar we blijven ook achter op andere landen waar dat speelt, zoals Duitsland, Frankrijk of Denemarken.’’
,,We hebben de discussie gehad of de inkoop van eigen aandelen belast moest worden, de expatregeling is verder versoberd. Verduurzaming is belangrijk maar naast Europese wetgeving doet Nederland daar weer heel veel regels bovenop. De overheid moet nadenken hoe dat efficiënter en doelmatiger kan.’’
Multinationals als Shell, Unilever en Aegon verkasten hun hoofdkantoor de afgelopen jaren naar het buitenland, vanwege Nederlandse regelgeving en belastingregels. De techsector geeft al langer aan dat Nederland een kil techklimaat heeft en een aantal bedrijven is al geheel of deels naar het buitenland vertrokken of breidt juist buiten ons land uit of overweegt dat te doen. Daarnaast daalt het aantal buitenlandse bedrijven dat zich hier vestigt, al jaren.
